Verband stresshormoon cortisol en boezemfibrilleren

Diverse mensen met boezemfibrilleren, oftewel atriumfibrilleren, hebben via AFIP laten weten dat stress de oorzaak is voor een aanval van deze hartritmestoornis. Stress is een breed begrip en om meer inzicht te krijgen in de relatie stress en boezemfibrilleren heeft stichting AFIP hier literatuur onderzoek naar gedaan.

Daarnaast hebben wij het boek ‘met stress in balans’ geraadpleegd. Dit boek geeft informatie over wat is stress, hoe bij jezelf stress herkennen en deelt vele tips om stress te verminderen.

Om meer inzicht te krijgen in stress als trigger voor boezemfibrilleren, roepen wij mensen op om hun ervaringen te delen.

Stress, wat is dat eigenlijk?

Het woord ‘stress’ kom je steeds vaker tegen. Iedereen heeft het in meer of mindere mate. Iedereen praat erover. Tegelijkertijd mag niemand stress hebben, want stress is blijkbaar niet goed voor je.

Wat stress precies is, is lang niet altijd duidelijk voor iedereen. Stress komt immers ook in vele vormen voor en uit zich bij iedereen anders. Vaak gaat stress gepaard met een gejaagd gevoel, waarbij je je tegelijkertijd moe en futloos voelt.

Stressklachten lijken door de jaren te zijn toegenomen. De volgende factoren kunnen hier invloed op hebben:

• Druk om te presteren op de lange termijn. Onze cultuur verandert steeds meer in een prestatiecultuur.
• De snelle ontwikkelingen in de maatschappij. We krijgen tegenwoordig een overvloed aan prikkels per seconden vanuit de digitale wereld.
• Door het snelle 5G en computerchips nemen robots steeds vaker het fijne handwerk over van de mens

Genoeg factoren dus om gestrest van te raken. Maar wat is deze stress dan eigenlijk? En hoe uit zich dit in je lichaam?

Stress kan gezond zijn

Alhoewel stress vaak een negatieve lading heeft, is stress niet altijd slecht. Er bestaat namelijk ook gezonde stress, volgens Mariska Verduijn, psycholoog en mede schrijfster van het boek ‘met stress in balans’. Deze stress wordt ook wel ‘positieve stress’ en is stress als reactie op gevaarlijke of stressvolle situaties.

Vroeger, toen de McDonald’s nog niet bestond en we nog in grotten leefden, waren positieve stress situaties bijvoorbeeld het tegenkomen van een beer. Je bent op dit moment in levensgevaar en je moet jezelf zo snel mogelijk in veiligheid brengen. Op dit soort momenten krijgt je lichaam een positieve stressreactie: je lichaam gaat op de ‘gevaar-stand’. De stresshormonen (nor)adrenaline en cortisol gieren door je lijf, je hartslag gaat omhoog, je pupillen worden wijder en je reactievermogen staat op scherp: alles wat je nodig hebt om deze beer te bevechten of om er zo hard mogelijk voor weg te rennen.

Mariska legt uit dat eenzelfde soort reactie gebeurt ook in je lichaam wanneer je zenuwachtig bent voor iets. Neem als voorbeeld plankenkoorts. Voordat de show begint ben je nerveus: je hart gaat sneller kloppen, je handen worden klam en gaan misschien zelfs trillen. Dit lijkt misschien een vervelende reactie maar eigenlijk is dit een manier van je lichaam klaar te stomen, want de show moet immers goed gaan. Op het moment dat de gordijnen opengaan sta je op scherp en ben je klaar om de perfecte show te geven. Na de show zal je merken dat deze reactie afzwakt en dat de rust in je lichaam terugkeert. Het spannende moment is voorbij en dus is de stress niet meer nodig. Je zou dus kunnen zeggen dat dit gezonde positieve stress is, nodig om goed te kunnen presteren.

Stress heeft een negatieve lading, maar is belangrijk in bepaalde situaties. Deze situaties zijn bv blootstaan aan direct gevaar of stress voor een optreden. Dit noemen we gezonde, positieve stress en is nodig om optimaal te kunnen presteren.

Chronische ongezonde stress

Naast de gezonde vorm van (kortdurende) stress bestaat er ongezonde, chronische stress. Je kunt chronische stress ervaren wanneer je een langere periode onder hoge druk staat. Bijvoorbeeld op het werk, of als er een verhuizing aan zit te komen.

Bij chronische stress speelt een soortgelijke reactie op als bij acute stress. Echter, houdt deze reactie langer aan. Tijdens stress maakt je lichaam stresshormonen aan, waaronder cortisol. Tijdens chronische stress, blijft cortisol in hoge concentraties aanwezig in je lichaam. Cortisol zorgt ervoor dat je in de ‘stress-stand’ blijft. Je blijft hierdoor zoveel mogelijk energie produceren voor je hersenen en ondertussen onderdruk je alle andere ‘niet-essentiële’ functies van je lichaam.

Wat doet cortisol in je lichaam?

Cortisol zorgt onder andere voor:

• afbraak van je spierweefsel (eiwitten)
• afbraak vetweefsel (vetten) om energie vrij te maken
• afvallen
• verliezen van menstruatie bij vrouwen
• immuunsysteem onderdrukt waardoor je gevoeliger bent voor infecties

Naast deze veranderingen zijn er talrijke andere kleinere negatieve invloeden die stress op je lichaam heeft. Over deze invloeden van stress op je lichaam, en met name de gevolgen op je hart, bespreken wij hieronder.

Chronische stress zorgt ervoor dat je lichaam voortdurend cortisol aanmaakt. Hierdoor verbruikt je lichaam veel energie en onderdrukt het tegelijkertijd belangrijke onderhoudsprocessen. Hierdoor kan je lichaam ziek worden.

Cortisol en het hart

Er zijn verschillende theorieën over de invloed van stress op atriumfibrilleren (AF). In de bestaande literatuur is veel onderzoek gedaan naar de invloed van cortisol op het hart.

Ten eerste zorgt een hoge cortisol concentratie voor een stijging van het glucose (onze brandstof) in het bloed. Onder andere hartcellen reageren hierop door het overschot glucose om te zetten naar glycogeen (onze reserve brandstof). Deze reactie is normaal. Echter, wanneer de cortisol concentratie voor een langdurige tijd hoog is, zal deze omzetting steeds meer plaatsvinden. Hierdoor kan glycogeen opstapelen in de hartcellen. Uit diermodellen blijkt dat dit ook gebeurt in de boezemcellen van het hart, waardoor er verstoring ontstaat in de geleiding van de elektrische signalen van het hart. Hierdoor kunnen (klachten van) boezemfibrilleren ontstaan.

Ten tweede kan cortisol direct een invloed uitoefenen op de hartcellen. Cortisol bindt namelijk aan een bepaalde receptor op de cel, die bij binding zorgt voor fibrose vorming. Dit houdt in dat gezond hartweefsel op littekenweefsel gaat lijken. Het nieuw gevormde littekenweefsel is stugger, en kan zorgen voor verstoring van de geleiding van de elektrische signalen in het hart. Hierdoor kan boezemfibrilleren ontstaan.

Tot slot zorgt een teveel aan cortisol in het bloed voor de aanmaak van meer vrije zuurstofradicalen in het bloed. Zuurstofradicalen zijn losse deeltjes die gemakkelijk kunnen binden aan andere cellen. Deze deeltjes hebben normaliter een functie in het lichaam bij infecties.

Tijdens infecties maakt de cel zuurstofradicalen in grote hoeveelheden aan, om ze vervolgens vrij te laten om een bacterie of virus aan te vallen en kapot te maken. Echter, wanneer deze vrije radicalen los in het bloed zweven, zonder een bacterie of virus om aan te binden, binden ze zich aan andere cellen. Onder andere aan hartcellen. Hier kunnen ze zorgen voor schade aan de hartcellen en daarmee zorgen voor geleidingsstoornissen zoals boezemfibrilleren. Wanneer de hartcel zelf zuurstofradicalen aanmaakt kan het zorgen voor DNA schade en DNA schade geeft weer meer kans op boezemfibrilleren.

Kortom, cortisol heeft volgende invloeden op het hart:

• stijging van glycogeen in hartcellen
• meer fibrose in het hart
• aanmaak zuurstofradicalen, die schade kunnen geven aan boezem hartcellen

Al deze veranderingen hebben een ongunstig effect op hartcellen.

Hoe weet ik of ik stress heb?

Misschien vraag je je nu af of jij ook onderhevig bent aan chronische stress. Vaak is het lastig voor mensen om te herkennen of zij zelf stress hebben. Tocht is het goed om hier achter te komen.

Met behulp van het boek ‘met stress in balans’ kun je verschillende stress-prikkels bij jezelf ontdekken en daarnaast ook je stress-reactie hierop leren herkennen. Het boek geeft je handige tools waarmee je je stressniveau kunt verlagen om de verloren energie weer terug te krijgen.

Terwijl je dit leest, ga de volgende punten eens bij jezelf na:

• Hoe zit ik op mijn stoel?
• Zijn mijn schouders ontspannen?
• Hoe snel is mijn ademhaling?
• Zit mijn ademhaling hoog of laag?
• Hoe energiek voel ik mij op dit moment?

Een snelle en hoge ademhaling en een gespannen houding zijn voorbeelden van lichamelijke uitingen van (chronische) stress.

Wil je voor jezelf weten of en, indien van toepassing, hoeveel stress jij ervaart? Doe de zelftest over werkstress.

Omgaan met stress en invloed van Yoga

Naast het gegeven dat stress tegenwoordig veel voorkomt, kunnen we stress ook beter herkennen. Gelukkig heeft betere herkenning er ook voor gezorgd, dat er manieren zijn bedacht en getoetst om met stress beter om te gaan.

Op een juiste manier met stress omgaan is voor iedereen anders. Ontspanning op zowel mentaal als fysiek niveau kan vaak zorgen voor een verlichting van stress. Zo heeft een wetenschappelijk onderzoek aangewezen dat yoga en meditatie zorgen voor vermindering van cortisol, vrije zuurstofradicalen en DNA-schade waardes in het bloed. Omdat deze bloedmarkers ook geassocieerd zijn met boezemfibrilleren kan yoga ook een gunstig effect hebben op het verminderen van deze hartritmestoornis. In een ander onderzoek is dit gunstige effect op boezemfibrilleren aangetoond.

In de YOGA MY HEART study, is aangetoond dat het uitoefenen van yoga (2x per week 1 uur, gedurende 3 maanden) in patiënten met paroxysmaal boezemfibrilleren zorgt voor:

• Minder episodes van boezemfibrilleren
• Minder depressies
• Minder angstgevoelens
• Verlaging bloeddruk
• Verlaging hart ritme
• Verbetering van kwaliteit van leven

Mocht je geïnteresseerd zijn in deze manier van ontspanning, dan raden wij je een aantal mogelijkheden voor ontspanning aan die je thuis kunt beoefenen:

• Headspace: een app met een instap in meditatie
• Equal Yoga: online yogalessen voor thuis

Doe mee aan vervolgonderzoek over stress en boezemfibrilleren

Door de informatie die patiënten met boezemfibrilleren hebben gedeeld in de poll op de AFIP website, zijn wij met onze neus diep in de literatuur gedoken om er achter te komen wat er tot nu toe bekend is over dit onderwerp.

We zien dat de kennis over boezemfibrilleren en stress nog in de kinderschoenen staat. Hier willen wij graag samen met de patiënten verandering in brengen.

Heb je boezemfibrilleren en denk je dat stress ook bij jou een rol speelt als veroorzaker van deze hartritmestoornis? Wij zijn erg benieuwd naar je ervaringen.

Doe mee aan vervolgonderzoek door onderstaande enquête in te vullen.

Wij willen graag van patiënten vernemen:

• welke situaties stressvol zijn
• hoe lang een stress situatie duurt
• of stress zorgt voor boezemfibrilleren klachten

Deze informatie gebruiken wij voor verder onderzoek.

Onder de deelnemers van de enquête verloten wij een exemplaar van het boek ‘met stress in balans’ van Mariska Verduijn en Ana Bloemraad.

Dit boek biedt handvatten om stress bij jezelf te herkennen en leert je hoe je op je eigen manier hiermee om kan gaan. Het boek geeft je alle tools om ‘met stress in balans te zijn’.

Benieuwd naar het boek? Deze is te verkrijgen via Educatief.nl of Libris.nl.